درک کم خونی – تشخیص و درمان

 

کم خونی چیست؟

کم خونی به عنوان کاهش تعداد گلبول های قرمز (یا گلبول های قرمز) در خون یا سطح هموگلوبین در مقایسه با مقادیر طبیعی تعریف می شود.

وظیفه اصلی گلبول های قرمز انتقال اکسیژن در خون و آزادسازی آن در بافت های مختلف است. اکسیژن در داخل گلبول قرمز به هموگلوبین متصل می شود.

کم خونی می تواند تظاهر یک بیماری هماتولوژیک یا تظاهرات ثانویه بسیاری از بیماری های دیگر باشد.

انواع خاصی از کم خونی در صورت عدم تشخیص و درمان می تواند جدی، طولانی مدت و حتی تهدید کننده زندگی باشد.

 

کم خونی چگونه تشخیص داده می شود؟

برای تشخیص کم خونی، پزشک احتمالاً از شما در مورد سابقه پزشکی شما می پرسد، یک معاینه فیزیکی انجام می دهد و آزمایش خون را تجویز می کند.

از آنجایی که کم خونی همیشه علائمی ایجاد نمی کند، پزشک ممکن است در حین بررسی وضعیت دیگری متوجه شود که شما به آن مبتلا هستید.

1. سوابق پزشکی و خانوادگی

پزشک شما ممکن است از شما بپرسد که آیا علائم یا نشانه های رایج کم خونی را دارید یا خیر. او همچنین ممکن است از شما بپرسد که آیا شما بیماری یا شرایطی داشته اید که می تواند باعث کم خونی شود.

به پزشک خود در مورد داروهایی که مصرف می کنید، آنچه که معمولا می خورید (رژیم غذایی خود) و اینکه آیا اعضای خانواده تان کم خونی دارند یا سابقه آن را دارید، اطلاع دهید.

2. معاینه بدنی

پزشک شما یک معاینه فیزیکی انجام می دهد تا بفهمد کم خونی شما چقدر شدید است و علل احتمالی را بررسی کند. او ممکن است:

برای ضربان قلب تند یا نامنظم به قلب شما گوش دهد

برای تنفس سریع یا ناهموار به ریه های شما گوش دهد

شکم شما را لمس کند تا اندازه کبد و طحال شما را بررسی کند

پزشک شما همچنین ممکن است معاینه لگن یا مقعد را برای بررسی منابع رایج از دست دادن خون انجام دهد.

اساساً سه علت مختلف برای کم خونی وجود دارد: از دست دادن خون، کاهش یا تولید ناقص گلبول های قرمز خون، یا تخریب گلبول های قرمز.

آزمایش خون نه تنها تشخیص کم خونی را تأیید می کند، بلکه به تشخیص بیماری زمینه ای نیز کمک می کند. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• شمارش کامل خون (CBC)؛ که تعداد، اندازه، حجم و محتوای هموگلوبین گلبول های قرمز را تعیین می کند.
• سطح آهن خون و سطح فریتین سرم؛ بهترین شاخص های کل ذخایر آهن بدن شما هستند.
• سطوح ویتامین B12 و فولات؛ ویتامین های لازم برای تولید گلبول های قرمز خون
• آزمایش خون ویژه برای تشخیص علل نادر کم خونی؛ مانند حمله سلول های ایمنی به گلبول های قرمز، شکنندگی گلبول های قرمز، و نقص آنزیم ها، هموگلوبین و لخته شدن
• شمارش رتیکولوسیت، بیلی روبین و سایر آزمایش‌های خون و ادرار برای تعیین سرعت ساخت سلول‌های خونی یا کم خونی همولیتیک، که در آن گلبول‌های قرمز خون شما طول عمر کوتاه‌تری دارند.

فقط در موارد نادر پزشک نیاز به برداشتن نمونه ای از مغز استخوان برای تعیین علت کم خونی شما دارد.

 

توضیحات بیشتر تست ها و روش های تشخیصی

ممکن است آزمایش‌های خون مختلف و آزمایش‌ها یا روش‌های دیگری انجام دهید تا بفهمید چه نوع کم خونی دارید و چقدر شدید است.

1. شمارش کامل خون

اغلب، اولین آزمایشی که برای تشخیص کم خونی استفاده می شود، شمارش کامل خون (CBC) است. CBC قسمت های زیادی از خون شما را اندازه گیری می کند.

این آزمایش سطح هموگلوبین و هماتوکریت (hee-MAT-oh-crit) شما را بررسی می کند. هموگلوبین، پروتئین غنی از آهن در گلبول های قرمز است که اکسیژن را به بدن می رساند. هماتوکریت اندازه گیری میزان فضایی است که گلبول های قرمز در خون شما اشغال می کنند. سطح پایین هموگلوبین یا هماتوکریت نشانه کم خونی است.

CBC همچنین تعداد گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها را در خون شما بررسی می کند. نتایج غیرطبیعی ممکن است نشانه کم خونی، اختلال خونی دیگر، عفونت یا وضعیت دیگری باشد.

در نهایت، CBC به میانگین حجم جسمی (kor-PUS-kyu-lar) (MCV) نگاه می کند. MCV اندازه متوسط ​​گلبول های قرمز شما و سرنخی برای علت کم خونی شما است. به عنوان مثال، در کم خونی فقر آهن، گلبول های قرمز معمولا کوچکتر از حد طبیعی هستند.

2. سایر آزمون ها و رویه ها

اگر نتایج CBC نشان دهد که شما کم خونی دارید، ممکن است به آزمایشات دیگری نیاز داشته باشید، مانند:

• الکتروفورز هموگلوبین (e-lek-tro-FOR-e-sis). این آزمایش انواع مختلف هموگلوبین خون شما را بررسی می کند. این آزمایش می تواند به تشخیص نوع کم خونی شما کمک کند.
• شمارش رتیکولوسیت (Re-TIK-u-lo-site). این آزمایش تعداد گلبول های قرمز جوان را در خون شما اندازه گیری می کند. این آزمایش نشان می دهد که آیا مغز استخوان شما گلبول های قرمز خون را با سرعت درست می سازد یا خیر.
• تست سطح آهن در خون و بدن شما. این آزمایش ها شامل آزمایش آهن سرم و فریتین سرم است. تست های سطح ترانسفرین و ظرفیت اتصال کل آهن نیز سطح آهن را اندازه گیری می کنند.

از آنجایی که کم خونی دلایل زیادی دارد، ممکن است برای شرایطی مانند نارسایی کلیه، مسمومیت با سرب (در کودکان) و کمبود ویتامین (کمبود ویتامین ها مانند B12 و اسید فولیک) مورد آزمایش قرار بگیرید.

• ویتامین B12: تعیین غلظت ویتامین B12 یا کوبالامین برای تشخیص کم خونی پرنیشیوز و کمبود اسید فولیک مفید است. ویتامین B12 در سنتز DNA ضروری است و بدن با جذب مجدد آن در روده و ذخیره آن در کبد از آن استفاده می کند.
• فولات: فولات ویتامینی است که در برخی از غذاها وجود دارد، بدن از آن برای تولید DNA و انجام تقسیم سلولی استفاده می کند، کمبود فولات و ویتامین B می تواند باعث کم خونی ماکروسیتی شود، به همین دلیل است که از طریق این آزمایش غلظت پلاسمایی خون افزایش می یابد. این ویتامین برای نشان دادن تغییر آن در فرد تعیین می شود.
• ترانسفرین: ترانسفرین پروتئینی است که در کبد تولید می شود و وظیفه انتقال آهن در بدن را بر عهده دارد، تعیین غلظت این پروتئین برای ارزیابی کمبود احتمالی آهن مفید است، زیرا غلظت پلاسمایی آن با در دسترس بودن آهن ارتباط دارد.

اگر پزشک فکر می کند که شما به دلیل خونریزی داخلی دچار کم خونی هستید، ممکن است آزمایش های متعددی را برای یافتن منبع خونریزی پیشنهاد کند. آزمایشی برای بررسی خون در مدفوع ممکن است در آزمایشگاه یا در خانه انجام شود. آزمایشگاه می تواند یک کیت برای کمک به شما در گرفتن نمونه در خانه به شما بدهد. و شما باید نمونه را به آزمایشگاه برگردانید.

اگر خون در مدفوع یافت شود، ممکن است آزمایش‌های دیگری برای یافتن منبع خونریزی انجام دهید. یکی از این آزمایشات آندوسکوپی (en-DOS-ko-pe) است. برای این آزمایش، از یک لوله با یک دوربین کوچک برای مشاهده پوشش دستگاه گوارش استفاده می شود.

پزشک شما همچنین ممکن است بخواهد آزمایشات مغز استخوان را انجام دهد. این آزمایش ها نشان می دهد که آیا مغز استخوان شما سالم است و سلول های خونی کافی تولید می کند.

 

راه های درمان کم خونی چیست؟

پزشک ممکن است تا زمانی که علت اصلی آن مشخص نشده باشد، کم خونی شما را درمان نکند. درمان یک نوع کم خونی ممکن است برای نوع دیگری از کم خونی هم نامناسب و هم خطرناک باشد.

 

کم خونی ناشی از از دست دادن خون

اگر به طور ناگهانی حجم زیادی از خون را از دست بدهید، ممکن است با مایعات، تزریق خون، اکسیژن و احتمالاً آهن برای کمک به بدن در ساخت گلبول های قرمز جدید درمان شوید. از دست دادن خون مزمن با شناسایی منبع خونریزی، توقف خونریزی و در صورت لزوم ارائه درمان برای کم خونی ناشی از فقر آهن درمان می شود.

• کم خونی ناشی از کاهش تولید گلبول قرمز

نوع درمانی که دریافت می کنید به علت کاهش تولید گلبول قرمز بستگی دارد.

• کم خونی ناشی از کمبود آهن

بدون آهن کافی، بدن قادر به تولید گلبول های قرمز طبیعی نیست. در زنان جوان، کم خونی فقر آهن می تواند ناشی از خونریزی شدید قاعدگی باشد. زنانی که عادت ماهانه ندارند یا مردانی که دچار کمبود آهن می‌شوند باید معاینه کولون (کولونوسکوپی) برای کمک به شناسایی منبع خونریزی مزمن انجام دهند.

با کم خونی ناشی از فقر آهن، احتمالاً پزشک مکمل های آهن را توصیه می کند که بدن شما به راحتی می تواند آن را جذب کند. مکمل‌های آهن با آزادسازی زمان‌بندی شده برای اکثر افراد انتخاب خوبی نیستند، زیرا آهن عمدتاً در قسمت بالایی دستگاه گوارش جذب می‌شود. اگر از مکمل های آهن استفاده می کنید، احتیاط های زیر را به خاطر بسپارید:

• همیشه قبل از مصرف مکمل های آهن با پزشک خود مشورت کنید. مصرف بیش از حد آهن می تواند مضر باشد. علائم اضافه بار آهن شامل خستگی، استفراغ، اسهال، سردرد، تحریک پذیری، بیماری قلبی و مشکلات مفصلی است.
• مکمل های آهن (مانند همه مکمل ها و هر دارویی) باید دور از دسترس کودکان نگهداری شوند. مسمومیت با آهن یکی از شایع ترین علل مسمومیت تصادفی در کودکان خردسال است. می تواند در عرض چند ساعت کشنده باشد. علائم مسمومیت در کودک شامل سرگیجه، گیجی، حالت تهوع، استفراغ و اسهال است. فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید.
• مراقب عوارض جانبی باشید. ممکن است لازم باشد مصرف مکمل های آهن را تا یک سال ادامه دهید. مصرف مکمل های آهن همراه با غذا می تواند به جلوگیری از عوارض جانبی رایج، که ممکن است شامل تهوع، اسهال، یبوست و درد معده باشد، کمک کند. در صورت ادامه داشتن عوارض جانبی به پزشک خود اطلاع دهید.
• مراقب تداخلات دارویی باشید. اگر برای بیماری دیگری تحت درمان هستید، به پزشک خود اطلاع دهید. به عنوان مثال، مکمل های کلسیم در جذب آهن اختلال ایجاد می کنند، بنابراین بهتر است آنها را در ساعات مختلف روز مصرف کنید.
• زمانی که در یک محیط اسیدی خفیف مصرف شود، بدن بهترین جذب آهن را دارد، بنابراین پزشک ممکن است مصرف آهن را با نصف لیوان آب پرتقال یا ویتامین C توصیه کند.
• همچنین ممکن است پزشک شما توصیه کند که میزان آهن را در رژیم غذایی خود افزایش دهید. منابع غذایی خوب آهن شامل گوشت قرمز، لوبیا، زرده تخم مرغ، محصولات غلات کامل، آجیل و غذاهای دریایی است. بسیاری از غذاهای فرآوری شده و شیر نیز با آهن تقویت می شوند.

 

علائم کم خونی چیست؟

کم خونی می تواند به صورت حاد یا مزمن ایجاد شود و علائم آن بسته به سرعت ظاهر شدن آن متفاوت است.

کم خونی خفیف به صورت کاهش مقاومت در برابر فعالیت بدنی شروع می شود که با تاکی کاردی (تعداد ضربان قلب بالا در حال استراحت، معمولاً بیش از 100 ضربان در دقیقه است که در میان مردم به آن تپش قلب گفته می شود) و دیسترس تنفسی (هنگامی بروز می‌کند که مایع در کیسه ‌های هوایی کوچک و انعطاف‌پذیر ریه‌ها – آلوئولی – جمع می‌شود) همراه است. اگر کم خونی شدیدتر شود، این علائم تشدید می شوند و با کمترین تلاش یا حتی در حالت استراحت همراه با خستگی شدید ظاهر می شوند.

بیمار ممکن است رنگ پریده، با رنگ کم پوست و غشاهای مخاطی باشد. سردرد ممکن است رخ دهد و در بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی، آنژین صدری (نوعی درد قفسه سینه می باشد که باعث می شود که جریان خون به قلب کاهش یابد) ممکن است تحریک شود.

با این حال، در کم خونی هایی که در یک دوره زمانی بسیار طولانی ایجاد می شوند، بدن سیستم های خود را با آن کم خونی تطبیق می دهد و بیمار ممکن است علائم بسیار کمی داشته باشد یا تقریباً هیچ علامتی نداشته باشد، به خصوص اگر به طور منظم ورزش نکند.

شایع ترین علائم کم خونی چیست؟

• خستگی
• رنگ پریدگی پوست
• تاکی کاردی
• دیسترس تنفسی
• شکنندگی مو و یا ناخن

هنگامی که کم خونی بسیار ناگهانی ایجاد می شود، مانند خونریزی های حاد، علائم بیش از همه به کاهش حجم خون در داخل رگ ها بستگی دارد و درجات مختلف فروپاشی عروقی، رنگ پریدگی، تعریق، تاکی کاردی و افت فشار خون شریانی ممکن است ایجاد شود که می تواند زندگی بیمار را به خطر بیندازد.

عوارض کم خونی چیست؟

وقتی درجه کم خونی شدید باشد، گلبول های قرمز و هموگلوبین برای انتقال اکسیژن لازم به بقیه بدن کافی نیستند. اگر اندام های بدن اکسیژن کافی نداشته باشند ممکن است دچار انفارکتوس (نوعی از نکروز یا مرگ در بافت است که بر اثر انسداد در مسیر خون‌رسانی ایجاد می‌شود) شوند.

در زنان باردار، نوزادان آنها ممکن است کوچک و کم وزن به دنیا بیایند.

هنگامی که کم خونی به دلیل خونریزی قابل توجه باشد، از دست دادن خون، اگر به موقع متوقف نشود، می تواند منجر به مرگ شود.